Szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego 12 listopada spoczęły w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie w warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej.
Trumny z prochami prezydentów urzędujących poza Polską przetransportowano do Polski z Wielkiej Brytanii z cmentarza Lotników Polskich w mieście Newark, położonym w północnej Anglii, w odległości ok. 145 km od Manchesteru.
W Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbyła się główna część uroczystości – msza żałobna. Liturgii przewodniczył przewodniczący Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, homilię wygłosił metropolita warszawski kardynał Kazimierz Nycz, a egzekwie poprowadził Prymas Polski abp Wojciech Polak.
Premier Mateusz Morawiecki powiedział, że uroczystość to ważny moment w historii naszego kraju. Mówił, że Władysław Raczkiewicz, August Zaleski i Stanisław Ostrowski “po długiej podróży wracają na polską ziemię, wracają tu, gdzie jest ich miejsce” i będą spoczywali tu na zawsze jako świadkowie “prawdy, ciągłości i marzeniu o wielkiej Rzeczypospolitej”.
Po liturgii szczątki trzech prezydentów RP spoczęły w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie w warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej. Do Mauzoleum zostaną też przeniesione z innego miejsca świątyni – Panteonu Wielkich Polaków – szczątki ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego i jego małżonki. Obok nich znajdą się także symboliczne groby pozostałych prezydentów: Kazimierza Sabbata, pochowanego na cmentarzu Gunnersbury w Londynie, oraz Edwarda Raczyńskiego, spoczywającego w rodowym mauzoleum w Rogalinie.
– Do tej pory nie mieliśmy w Polsce miejsca upamiętniającego zasługi, jakie Prezydenci RP na Uchodźstwie mają dla polskiej wolności w latach 1939-1990. Teraz takie miejsce pojawi się na mapie Polski. To przedsięwzięcie stanowi spłatę długu wobec polskiej emigracji, która przez pół wieku po zakończeniu II wojny światowej trwała niezłomnie na straży niepodległości. Władze Rzeczypospolitej Polskiej chcą, aby pamięć o misji Prezydentów RP na Uchodźstwie na trwałe zagościła w świadomości Polaków – mówił Jan Dziedziczak, Pełnomocnik Rządu ds. Polonii i Polaków za Granicą z Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
– Polaków łączy duma z historii naszego kraju, tym bardziej historia Prezydentów RP na Uchodźstwie zasługuje dzisiaj na przypomnienie. Z tego powodu zainicjowaliśmy kampanię edukacyjną pod hasłem „Misja: Wolna Polska”. Celem kampanii jest przede wszystkim podniesienie poziomu wiedzy Polaków na temat historii Prezydentów i Rządu RP na Uchodźstwie, najważniejszych postaci i faktów historycznych oraz uświadomienie wagi tej części historii dla utrzymania ciągłości polskiej państwowości i tożsamości narodowej. Ten rozdział naszej historii zdecydowanie zasługuje na mądre, długofalowe działania – mówił mediom Mikołaj Falkowski, prezes Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”, która jest organizatorem projektu.
Łotewskich Polaków w uroczystościach w Warszawie reprezentował Pēteris Dzalbe, wiceprezes ZPŁ w Dynebugu “Promień”.
Rząd RP na uchodźstwie był prawowitym reprezentantem Polski od czasu ewakuacji władz w 1939 r., aż do roku 1990. Zrekonstruowany po raz pierwszy w Paryżu, a od 1940 r. mający siedzibę w Londynie, kierował polskimi działaniami wojennymi przez cały okres II wojny światowej.
W ciągu półwiecza urząd prezydenta RP sprawowali: Władysław Raczkiewicz (1939–1947), August Zaleski (1947–1972), Stanisław Ostrowski (1972–1979), Edward Raczyński (1979–1986), Kazimierz Sabbat (1986–1989) i Ryszard Kaczorowski (1989–1990). Przekazywali sobie kolejno depozyt polskiej niepodległości, pozostawali jej widocznym symbolem.
Władysław Raczkiewicz
Urodził się w 1885 r. w miejscowości Kutaisi w Gruzji, w której osiedlił się jego dziadek odbywający tam część kary po udziale w powstaniu styczniowym. W II Rzeczypospolitej był jednym z prominentnych polityków, trzykrotnie zajmował stanowisko ministra spraw wewnętrznych, był wojewodą i marszałkiem senatu. Po klęsce kampanii wrześniowej Ignacy Mościcki wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku prezydenta (po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego). 30 września 1939 r. został zaprzysiężony w Paryżu na Prezydenta RP – tym samym został pierwszym Prezydentem RP na Uchodźstwie. Obejmując na obczyźnie stanowisko głowy państwa – pozbawionego terytorium, ale uznawanego przez sojuszników – przyjmował odpowiedzialność za walkę o odzyskanie niepodległości. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 r. przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. W grudniu 1942 r. wystosował list do papieża Piusa XII, w którym prosił Watykan o upomnienie się o prześladowanych Polaków i Żydów. Po zakończeniu wojny nie złożył urzędu, przedłużając tym samym działalność suwerennej państwowości II Rzeczypospolitej, mimo że społeczność międzynarodowa w większości uznała legalność władz komunistycznych w Polsce. Zmarł 9 czerwca 1947 r. w Ruthin w Walii.
August Zaleski
Urodził się w 1883 r. w Warszawie. Był politykiem i dyplomatą, dwukrotnie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych. W czerwcu 1947 r., po śmierci Władysława Raczkiewicza, objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie. Sprawował go aż do śmierci w 1972 r. Samowolne przedłużenie kadencji doprowadziło do sporów i trwałych podziałów w środowisku emigracyjnych elit, a także do utworzenia Rady Trzech – opozycyjnego ośrodka przypisującego sobie uprawnienia głowy państwa. Zaleski wyznaczył na swego następcę Stanisława Ostrowskiego. Po jego śmierci, 7 kwietnia 1972 r., Rada Trzech rozwiązała się, uznając legalność jego nominacji.
Stanisław Ostrowski
Urodził się w 1892 r. we Lwowie, był synem powstańca styczniowego. Z wykształcenia lekarz. W czasie I wojny światowej żołnierz Legionów i Wojska Polskiego. Przed II wojną światową pełnił funkcje posła na Sejm i prezydenta Lwowa w latach 1936-1939. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany i więziony przez NKWD we Lwowie i w Moskwie. Zwolniony na mocy amnestii po pakcie Sikorski-Majski. Dołączył do armii Andersa, z którą wydostał się ze Związku Sowieckiego i przeszedł cały szlak bojowy. Po wojnie osiadł w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadził praktykę lekarską, brał udział w życiu politycznym i społecznym emigracji, był członkiem towarzystw i organizacji naukowych. W 1972 r. objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie, który piastował do 1979 r. Zmarł 22 listopada 1982 r. w Londynie.
Edward Bernard Raczyński
Urodził się w 1891 r. w Zakopanem, w znanej wielkopolskiej rodzinie. Uzyskał doktorat z prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dyplomata, od 1934 r. ambasador RP w Wielkiej Brytanii. Na podstawie dokumentów dostarczonych do Londynu przez kuriera Jana Karskiego i potwierdzonych jego świadectwem, Edward Raczyński przygotował i przedstawił aliantom szczegółowy raport na temat Holokaustu. W sierpniu 1944 r. bezskutecznie apelował o pomoc dla Powstania Warszawskiego. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji, pełniąc funkcję nieoficjalnego przedstawiciela władz RP przy rządzie brytyjskim. W 1979 r. objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie, który piastował do 1986 r. Edward Raczyński był najstarszym (złożył urząd w wieku 95 lat) oraz najdłużej żyjącym (101 lat) Prezydentem RP. Zmarł 30 lipca 1993 r. w Londynie.
Kazimierz Sabbat
Urodził się w 1913 r. w Bielinach Kapitulnych. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Był harcerzem i uczestnikiem wojny obronnej 1939 r. Po ewakuacji Wojska Polskiego do Wielkiej Brytanii służył w 10. Brygadzie Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka w Szkocji, a następnie, w Sztabie Głównym Polskich Sił Zbrojnych. Po wojnie pozostał w Wielkiej Brytanii, pracował społecznie, aktywnie uczestniczył w życiu politycznym emigracji. W latach 1976-1986 był premierem rządu RP na obczyźnie. W 1986 r. objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie. Zmarł nagle w lipcu 1989 r. w Londynie.
Ryszard Kaczorowski
Urodził się w 1919 r. w Białymstoku. Od najmłodszych lat związany z harcerstwem. W 1940 r. został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci. Po stu dniach w celi śmierci władze ZSRR zmieniły wyrok na 10 lat łagru. Przebywał na Kołymie aż do podpisania układu Sikorski-Majski, dzięki któremu wyszedł na wolność. W 1942 r. wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR i walczył m.in. pod Monte Cassino. Po zakończeniu wojny osiadł w Wielkiej Brytanii. Urząd głowy państwa objął w 1989 r. Ponieważ uznał wybory prezydenckie w 1990 r. za wyraz osiągniętej przez Polskę wolności i demokracji, podjął decyzję o zakończeniu działalności władz RP na emigracji. Zginął tragicznie w katastrofie smoleńskiej w 2010 r. – w drodze na uroczystości rocznicowe Zbrodni Katyńskiej.
Główną zasługą Prezydentów RP na Uchodźstwie było zachowanie konstytucyjnej ciągłości władz Rzeczypospolitej Polskiej od września 1939 r., kiedy doszło do agresji Niemiec i ZSRR na Polskę, poprzez całą II wojnę światową i powojenną sowiecką okupację, aż do pierwszych, w pełni wolnych wyborów prezydenckich w 1990 r. Zakończeniem misji Prezydentów na Uchodźstwie było uroczyste przekazanie w 1990 r. na Zamku Królewskim w Warszawie insygniów prezydenckich. Ryszard Kaczorowski – ostatni Prezydent RP na uchodźstwie, przekazał je Lechowi Wałęsie – pierwszemu polskiemu prezydentowi wybranemu w wyborach powszechnych po II wojnie światowej.
Uroczystości przeniesienia szczątków prezydentów stały się zwieńczeniem trwających od czterech lat obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Projekt, w ramach którego zorganizowano wydarzenie, realizowany jest przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie” we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, Instytutem Pamięci Narodowej, Centrum Opatrzności Bożej, Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz Biurem Programu „Niepodległa”.